Književno veče

KNJIŽEVNO VEČE

Slatko vreme praznika. I to ne samo doslovno. Osim kolača (neprikosnoveno pravilo je: što kaloričniji to ukusniji!) na poklon dobijamo par sati koje možemo pokloniti sebi i sitnim zadovoljstvima poput sređivanja kućne biblioteke. Volim to da radim i ne smatram uopšte tu aktivnost još jednom tačkom na spisku dosadnog i zamornog spremanja kuće. Nasuprot, ovo je prava poslastica u nizu raznoraznih poslova. Tom prilikom uključujem dobru muziku, isključujem telefone i predajem se zadovoljstvu koje pričinjava listanje knjiga, njihovo ređanje - svaki put po nekom drugom ključu koji diktiraju trenutni književni afiniteti, raspoloženje i čitalački planovi. Ovaj put u prvim redovima na mojim regalima, na dohvat ruke, našle su se knjige mladih i relativno mladih poljskih pisaca, sjajnih književnika cenjenih ne samo u Poljskoj, već i širom Evrope, a generalno zanemarenih od strane prevodilaca poljske književnosti u Srbiji – što je naravno u velikoj meri i posledica uljuljkane predostrožnosti izdavača koji bi da izdaju samo nobelovce – ako može. Pomenuh prevodioce. Ne bih da se o njih ogrešim. Verovatno da ih ima više i prevodilačka ponuda bila bi mnogo veća i raznovrsnija. Njih aktivnih ima svega 6-7, a ova brojka teško može da pokrije vrlo bogato i kvalitetno poljsko književno tržište. Prvo dolaze finansijski problemi – veoma niske stavke, ponižavajuće u odnosu na trud, umeće i vreme koje treba uložiti u jedan prevod, koji ispunjava sve zahteve struke, kao i veoma ružna praksa mnogih (nadam se da ipak ne svih) izdavača da  prevodilačke  honorare donirane od strane evropskih instituta i književnih fondova ojade još za par stotina evra na račun… Da, baš mi i nije jasno na račun čega?! A možda na svoj račun (sic!)? Kao drugo, osim sa finansijskim problemima moraju se boriti sa monopolom i profesionalnom nekolegijalnošću unutar ove malobrojne grupice. Činjenicu pokušaja vrednovanja književnosti prema sopstvenom nahođenju – „Samim tim što sam ga izabrao/la za prevod znači da je sjajno!“ neću ni da komentarišem, jer smatram da je to poprilično ponižavajuće za svakog ko pribegava takvim metodima. I još samo jedan kratak osvrt – da smo ostali na čitanju Crnjanskog kao jedine, neprikosnovene i večite književne vrednosti nikad ne bismo shvatili vrednost Pavića ili Albaharija, da smo se zaustavili na Sjenkjeviču kako bi Miloš ili Šimborska stigli do Nobelove nagrade za književnost? Dakle i Ruževič i Zagajevski su sjajni, ali ipak je prvom 93 godine, a drugom skoro 70 i obojica su već više puta posetili Srbiju, možda ipak i nije tako loše (bez obzira na mišljenje pojedinih prevodilaca) što su se na sajmu predstavili i malo mlađi pisci npr. Tokarčuk i Varga, koji se uostalom i sami već uveliko bliže pedesetoj. A ne može se poreći da su oni definitivno zaštitna lica savremene poljske književnosti srednje generacije i bio bi red da stignu da predaju štafetu „nekim novim klincima“, koji više i nisu baš klinci, a koji ovde u Srbiji nikako da dođu na red. Ni u kom slučaju ne želim omalovažavati veličinu majstora poljske književnosti, samo hoću reći da su oni već dovoljno poznati i cenjeni te uvođenje novih lica na scenu ni u čemu neće zaseniti slavu ovih prvih.

Uostalom, što se tiče prevodilaca, nekad je titulu maestra, majstora zanata, mogao osvojiti samo onaj, ko je odgajio svoje naslednike, ko je podučio šegrta tako dobro, da on u jednom momentu nadmaši u umeću i veštini svog maestra. Ja lično bih pre volela da uživam slavu seniora i doajena nego da stalno držim „banku“,  ni sa kim ne delim svoje znanje i stalno dokazujem da sam najbolja – valjda se to zna? J

Malo su me digresije odvukle od glavne teme, ali me činjenica da poljska književnost nema podmladak među prevodilačkim svetom zaista zabrinjava.

Vraćam se mojoj polici koja je istovremeno i neka vrsta moje lične rang liste mlađe poljske književnosti.

Počeću od Jaceka Dehnela, jer sam upravo pre par dana završila da čitam njegov roman Saturn, koji je 2012. godine nominovan za najprestižniju poljsku književnu nagradu Nike. Ovo nije njegova prva nominacija. Naime, 2010. god. za istu nagradu nominovana je zbirka pesama „Kontrolni ekran“, 2009. godine roman „Balzakijana“, a 2007. god. osvojio je drugu veoma prestižnu poljsku književnu nagradu „Pasoš nedeljnika Politika“.  Saturn. Crne slike iz života muškaraca iz porodice Goja (2011) je sjajno konstruisana priča o životu u senci genijalnog oca, o pogubnom pritisku koji na sina vrši otac. To je simbolička priča o roditeljima koji u deci vide instrument za realizaciju sopstvenih ambicija, koji bezobzirno uništavaju život dece kako bi ostvarili svoje želje odnosno neuspele poduhvate. Saturn je priča o životu genijalnog slikara ispričana u tri glasa: Goje, njegovog sina Havijera i unuka Marijanita – s jedne strane veoma interesantna s biografske tačke gledišta, s druge odraz edipovog konflikta koji deli Goju i njegove potomke. Jacek Dehnel nije samo sjajan prozni pisac već i veoma dobar pesnik i prevodilac.

Drugo moje skorašnje otkrovenje je Malgožata Rejmer, iako nije to bila ljubav na prvi pogled ili, bolje rečeno, od prve stranice. Upoznavanje sa ovom spisateljicom sam započela čitajući njen debitantski roman Toksimija, ali ne mogu reći da me je oduševio, za razliku od druge knjige Bukurešt. Prašina i krv (2013), nagrađena nagradom Njuzvika u kategoriji dokumentarne proze, a te iste godine kad je izašla bila je nominovana za Pasoš nedeljnika Politike. Knjiga je poput kolaža napravljenog od sličica različitih istorijskih trenutaka grada o kom su govorili da je Pariz Istočne Evrope. Nisam mogla pročitati knjigu u jednom dahu – previše je tamo nesreće, često ružnoće, tuge da bi se sve te informacije mogle „svariti“ odjednom. A opet ima lepote, elegancije i šarma koji nas teraju da čitamo uprkos suzama koje gutamo čitajući šta sve čovek može uraditi drugom čoveku. Isto to sam osećala šetajući prošle godine po Bukureštu i slušajući apsurdno nemoguće, a ipak istinite priče Tomeka, vodiča nad vodičima. Šta još reći osim da se citira odgovor spisateljičinih prijatelja na pitanje u čemu je lepota Bukurešta: „Bukurešt je kao kolač koji se kupuje u nedelju. Kaobajagi čokoladan i sladak, ali sa gorkim prelivom. Ovde nema lake lepote. Bukurešt je magični realizam“. Uzgred, Službeni glasnik je prošle godine objavio sjajnu knjigu drugog poljskog pisca, koja pripada istom žanru, a to je Gotland Marjuša Ščigjela. Gotland je zbirka sjajnih reportaža o Čehoslovačkoj održanih u klimi horora, tuge i groteske, zbirka koja u mnogo čemu menja naše stereotipno mišljenje o tom delu Evrope. Ščigijel je jedan od najboljih, ako ne i najbolji autor poljske dokumentarne proze i sjajan esejista. Velika je šteta što je ova knjiga ostala skroz neprimećena. I ova knjiga našla se na mojoj polici, možda ne najmlađih, ali svakako srednje generacije poljskih pisaca.

Jedan od mojih favorita kad su u pitanju mlađi književnici je svakako Pjotr Pazinjski, autor dva sjajna romana – Pansion, koji je prošle godine izašao i na srpskom jeziku (roman nagrađen 2012. godine između ostalog i Evropskom nagradom za književnost) i koji je ostao bez ikakve podrške u smislu promocije knjige, te pretpostavljam da će se uskoro malo ko sećati kakav se književni biser pojavio na srpskom književnom tržištu. Drugi roman Pazinjskog, Ptičje ulice, odraz je sazrevanja pisca – i u filozofskom, i u tehničkom smislu. Obe knjige su neka vrsta pokušaja da se spasi od zaborava svet poljske jevrejske kulture, koji polako odlazi, umire, nestaje. Ovo je zatvoren svet, koncentrisan na sebi, gde vreme kao da ide unazad. Ovo je sjajna proza, puna melanholije, topline, tuge, ali i neke vrste ironije, proza koju treba čitati polako, uživati u jeziku kojim je napisana i slikama koje otvara. Radi potpunog užitka preporučujem da uključite klezmersku muziku npr. http://www.youtube.com/watch?v=Utuzv2PTS2I  i da se prepustite svetu iz knjiga Pjotra Pazinjskog.

Sledeće mesto na polici pripalo je Ignaciju Karpoviču, koji je ne samo odličan pisac već i prevodilac. Moje oduševljenje izaziva činjenica da pored engleskog i španskog prevodi i sa amharskog jezika što je više nego izazov! Karpovičev debi je sjajan roman Niehalo, koja je odmah nominovana za Pasoš Politike. Sledeća njegova knjiga koja je privukla moju pažnju su Baladine i romanse, nominovane 2011. za nagradu Nike, a 2010. nagrađene Pasošem Politike.  Ovo je odlično izgrađena priča o savremenom svetu u kom se sve poremetilo i kome treba pomoć. Potrebna je božija ili bolje rečeno bogovska pomoć – na zemlju dolaze Nike, Afrodita, Isus, Oziris, Lucifer i drugi. Postavlja se pitanje, zašto su odabrali baš Poljsku? Priča i strašna i smešna. Provokativna i buntovna. Mnogima se verovatno neće svideti, ali kod te vrste knjiga to je neizbežno.

I još jedan interesantan pisac – Jacek Dukaj. Pisac čija je svaka knjiga književni događaj. Autor koji je viša puta nominovan za Politikin Pasoš i koji je 2009. godine za roman Led osvojio Evropsku književnu nagradu (knjiga je bila nominovana i za nagradu Nike). Ovom knjigom Dukaj je dokazao da je najbolji Sci-Fi pisac u Poljskoj. Nedeljnik Politika je knjigu proglasio za najbolju Sci-Fi knjigu poslednjih dvadeset godina.   

Nisam neki ljubitelj ovog žanra ali je knjiga zaista izvanredna. Fenomenalno ispreplitane političke, ljubavne, kriminalne, privredne, naučne i metafizičke intrige, sa fascinantnim likovima i fabulom koja se odvija delimično među prljavim suterenima Varšave koju okupira carska vojska, a delimično u luksuznom Transsibirskom vozu, salonima bogatog poljskog građanstva u Irkutsku i nebeskoj palati generala-gubernatora. Knjiga je pravi izazov za sve ljubitelje avanturističkih knjiga, koji su spremni da se upuste u upoznavanje nove, nepostojeće, a ipak moguće istorije sveta. Osim toga, animirani film Tomaša Baginjskog „Katedrala“ snimljen na osnovu jedne od Dukajevih priča 2003. godine nominovan je za Oskara (publika u Beogradu i Nišu mogla je pogledati ovu animaciju u sklopu Poljske filmske jeseni).

I ponestalo je mesta na „mladoj polici“. Potrudiću se da sledeći put pokušam poređati knjige tako da se na dohvat ruke nađu knjige koje su pisale najbolje poljske književnice, kako bih mogla da napravim mali rezime o temama koje su njima najinteresantnije.

I ZNOWU KSIĄŻKI

I ZNOWU KSIĄŻKI

Było o Targach Książki po serbsku, będzie o Targach Książki po polsku. Dla równowagi w przyrodzie. Między innymi. Impreza warta uwagi choćby ze względu na ponad 158 000 sprzedanych w tym roku wejściówek! W czasach, gdy wszyscy narzekamy, że ludzie masowo przestali czytać jest to statystyka budząca nadzieję. Jeśli zadowolimy się statystyką. Ale Belgradzkie Targi Książki to nie tylko statystka. To swego rodzaju zjawisko socjologiczne, które zasługuje, by mu się uważniej przyjrzeć. W każdym bądź razie Targi Książek to pora i miejsce, gdzie należy być widzianym. Należy też zadbać o to, by jak największy krąg bliższych i dalszych znajomych odebrał informację o naszej bytności na Targach . Najlepszy efekt uzyskujemy, gdy damy się złapać jakiejś kamerze – w miarę możliwości należy pokazać wypchane po brzegi reklamówki z książkami. Te ostatnie można kupić niemalże na kilo – 3 za 100 dinarów (jedno euro). Jeśli nie wpadnie się  w kadr, którejś z lokalnych telewizji,  robimy zdjęcie sami i publikujemy we wszystkich możliwych sieciach społecznościowych.  Zdjęcie też obowiązkowo z worem książek! Kpiny kpinami, ale jest to naprawdę impreza ogromna! W dniu szkolnym (od lat jest to czwartek) z całej Serbii zjeżdżają się autobusy przywożące uczniów, którzy chciał nie chciał, tego dnia obcują z książkami w tak dzikim tłumie, że przebić się przez halę nie sposób. Mnie osobiście taki sposób  popularyzacji literatury  pewnie by bardziej do książki zniechęcił niż przekonał, ale to już mój problem.  Oferta jest oczywiście też ogromna – jakby nie było wystawia się ponad 800 wydawców. Co się na tę ofertę  składa to już całkiem inna sprawa. Jak wszędzie na świecie, w Serbii rynek książki też jest  zalany wątpliwej wartości bestsellerami, poradnikami, podręcznikami do nauki języka obcego w 20 dni i literaturą fantasy.  Gdy już przebrniemy przez różnej maści wróżki, smoki, wynurzenia prezenterek i gwiazdek i wreszcie wszelkie „jak go zdobyć”, „jak schudnąć” i „jak odmłodnieć” oraz księgi z gatunku „świętych” możemy się zająć przeglądaniem oferty dla wytrawnych czytelników. I jest w czym wybierać – tłumacze najwyraźniej znają się na rzeczy, bo na stoiskach serbskich wydawców nie brakowało książek, o których mówi się (bardzo)dobra literatura światowa. Zwolennicy współczesnej literatury europejskiej też mieli okazję do wydania majątku -  widziałam bardzo dobre tytuły. 

Serbscy wydawcy nie stronią też od polskich pisarzy. Oczywiście największą popularnością cieszą się wśród nich klasycy. Do faworytów, żeby nie powiedzieć pewniaków, należą Gombrowicz, Miłosz, Szymborska, Herbert, Różewicz, Zagajewski.  Nie ukrywam, że uniosłam brwi ze zdziwienia, gdy na jednym ze stoisk znalazłam tłumaczenie Andrzeja Bursy. Tego autora akurat się nie spodziewałam. Równie zdziwiona byłam widząc Kieszonkowy atlas kobiet Sylwii Hutnik.  Diametralnie różni „bohaterowie literatury”, a zdziwienie jednakowo duże. Wśród wielu tytułów przemknęła mi Wojna polsko-ruska Doroty Masłowskiej, widziałam Gretkowską, Kapuścińskiego, Głowackiego, Stasiuka, Lipską.

Olga Tokarczuk i Krzysztof Varga mają już swoją ustaloną pozycję na tutejszym rynku czytelniczym – zresztą oboje byli gwiazdami tegorocznych Targów. K. Varga miał okazję porozmawiać z czytelnikami o swoich dwóch książkach, które w tym roku ujrzały światło dnia w języku serbskim – Gulasz z turula (Kornet) i Trociny (Plato). W 2013 roku ukazała się też czwarta powieść Olgi Tokarczuk w wydaniu serbskojęzycznym tj. Prawiek i inne czasy (Paideia).  Szkoda, że czytelnicy dopiero teraz, tj. już po lekturze Domu dziennego, domu nocnego oraz Biegunów, mogli przeczytać Prawiek. Wydaje mi się, że czasem trudno jest dostrzec piękno roślinki, z której wyrósł cały ogród jeśli przedtem dane nam było podziwiać ogród. W komfortowej sytuacji są natomiast ci czytelnicy w Serbii, którzy dopiero rozpoczynają swoją przygodę z O. Tokarczuk -  oni zaczną od prawieku czyli  Prawieku, napisanego przed siedemnastoma laty. 

Tegoroczne debiuty na rynku serbskim to Gottland M. Szczygła (Sluzbeni glasnik), Traktat o łuskaniu fasoli W. Myśliwskiego (Clio) i Pensjonat P. Pazińskiego (Akademska knjiga). Mam nadzieję, że szybko znajdą swoich czytelników i że już wkrótce (może na przyszłe targi) pojawią się kolejne książki tych autorów.

Widziałam też tomiki poezji (może lepiej powiedzieć broszurki z poezją) w maciupeńkich nakładach  200 - 250 egzemplarzy – Wiedemann, Mańczyk, Ostrowski, Sonnenberg. Na tym samym stoisku, w tym samym nakładzie, opasłe tomiszcza z  antologiami  polskiej poezji z różnych okresów.

Oczywiście moje buszowanie po stoiskach z książkami nie ograniczało się wyłącznie do literatury polskiej – tym bardziej, że tę najchętniej czytam w oryginale :)

Nie mogłam się oprzeć nowej książce Jeleny Lengold – serbskiej mistrzyni opowiadania. Już parę lat temu zafascynował mnie jej zbiór opowiadań Vasarski madjonicar (Festynowy magik), za który zresztą została nagrodzona Europejską Nagrodą Literacką. Każda kolejna książka Jeleny Lengold jest według mnie jednakowo dobra i warta przeczytania. Kolejna moja zdobycz to Slustrik (Koniec) Milena Alimpijevicia – opowieść o końcu, który jest też początkiem, fatum, które ciąży nad każdym z nas,  zwykłych codziennych wyborach, nieuchronności zdarzeń i przemijaniu. Swoją prywatną bibliotekę uzupełniłam też o kolejne książki Aleksandra Tismy – według mnie jednego z najlepszych serbskich współczesnych  prozaików. Moim tegorocznym okryciem jest węgierski pisarz Laslo Krasnahorkai. Po polsku ukazały się  jego trzy powieści Szatańskie tango (2004), Melancholia sprzeciwu (2007) oraz Wojna i wojna (2011). Powieści Krasnahorkai są z jednej strony opowieściami o Węgrzech i Węgrach, a z drugiej strony to uniwersalne obrazy nie tylko Europy Wschodniej, ale i świata. A potem było jak co roku. Jak za każdym razem, gdy wychodzę z dobrzej zaopatrzonej księgarni i jestem bardzo rozżalona, że moje mieszkanie nie ma nieskończonej ilości półek, na których mogłabym układać wciąż nowe i nowe książki oraz, że ja nie mam nieskończonej ilości wolnego czasu, w który mogłabym te wciąż nowe i nowe książki czytać. Póki co pozostaje mi układanie książkowych piramid i czytanie, gdy tylko się ku temu nadarzy okazja tj. czas.