KODICIL 2012. GODINI

KODICIL[1] 2012. GODINI

Vreme brzo prolazi – što i nije neka velika tajna, posebno za sve koji jure datume, termine, rokove. I eto prošlo je svega 365 dana i sačekala nas je naredna Nova godina. Ako verujemo mudrim precima i nihovoj filozofiji ona koja odlazi treba da ostavi na nama trag u vidu novih iskustava i veštine izbegavanja jednom napravljenih grešaka. Po svemu sudeći ja sam ipak izuzeta iz ovog pravila plemenskih mudraca jer ne samo ne učim na greškama već se stalno uvaljujem u iste neprilike i zaplete čiji se ishod veoma lako može pretpostaviti već na početku i samo ja odbijam da to shvatim, svaki put naivno verujući u bajke i filmove sa happy endom.

Ovih dana mi stižu čestitke sa raznih strana sveta. Svaka me podjednako obraduje: neka zbog prelepe slike, druga zbog upućenih, nekonvencionalnih želja, još neka zbog pošiljaoca koji se eto, iz čista mira setio da nekad davno upoznata i dugo neviđena poznanica proslavlja praznik. Pomislila sam tad da bi bilo lepo da se ne samo svakom ponaosob zahvalim već i da ja poželim nešto svakome ko će odvojiti malo vremena i imati dovoljno volje da ovu moju malo dužu čestitku pročita.

Ja bih da poželim svima sve to što i sebi želim. I to ne zato što sam sebična već mi se to čini nekako najpravednije -  ipak svako sebi najbolje želi! Svim svojim dragim prijateljima želim da ih okružuje prava umetnost i da imamo snagu da potisnemo sav kič i da se oslobodimo šunda. Da imamo vremena za odlazak u bioskop kad traju festivali umetničkog filma i to ne samo velikih kinematografija već i onih koje nisu toliko izvikane pa ipak ne manje veličastvene. Da steknemo naviku, umesto da zurimo u neki bezvezan film koji je naša tv kupila samo zato što je bio jeftin i koji u suštini vređa naš ukus i estetiku, da učinimo malo napora i među cd-ovima nađemo na primer Čokoladu sa sjajnom ulogom Žulijet Binoš, Alfreda Moline i Džonija Depa, gde se u suštini ne zna u čemu pre uživati: odličnoj glumi ili fascinantnoj muzici (www.youtube.com/watch?v=S0u4GLUjUsg) ili mirisu čokolade jer se za vreme gledanja filma ne možete odupreti utisku da vas miris čokolade okružuje sa svih strana. Moja sledeća filmska želja za vas a i za sebe je naravno Čudesna sudbina Amelije Pulen, nežna priča ispričana kroz glumu Audrey Tautou i  Matje Kassovica, gde sam svaki put u dilemi da li da dam prednost slici ili muzici (www.youtube.com/watch?v=WYGFNjEL7Jw). I ako preostane vremena i volje za provod ispred ekrana jedan odličan poljski film Jasminum u režiji jednog od vodećih savremih reditelja Jana Jakuba Kolskog. Film se sjajno uklapa u prazničnu atmosferu jer je ne samo prožet nekom vrstom unutrašnjeg mira već i nosi univerzalne poruke i za svako društvo, i svako vreme.

Želim vam takođe da ne bežite od teških i komplikovanih filmova pravdajući se glupom rečenicom „svakodnevica je toliko teška i ružna da ne mogu još i da gledam takve filmove“. Treba da ih gledamo, da se stalno i uvek prisećamo šta sve čovek čoveku može da uradi, koju nepravdu možemo naneti jer smo malicionizni, površni ili zatvoreni u začaranom krugu navika, stereotipa i šablona. Nemojmo bežati od filmova kao što su Ruža Vojteka Smarzovskog, Tajna njenih očiju (El secreto de sus ojos) Huana Hose Kampanele ili Umetnik (The Artist) Mihaela Hazanaviciusa.

Želim nam da uprkos sivilu svakodnevice i umoru koji neizbežno prati radne nedelje nadjemo u sebi snagu za odlazak u klub gde se svira dobar džez (Ptica i sjajni „stari momci“, Jazztoran i band predvođen Sašom Sopčekom, Rakija bar sa Milanom Petrovićem u glavnoj ulozi), dobar bluz i kantri (Triangle i slatka svirka 21.12.), ili možda Akademija 28. Ili još nešto sasvim drugo - neko mesto koje budi čula i uspomene, pokreće emocije, dokazuje da nismo mrtvi automati programirani na „kuća – posao“. A za kućnu varijantu cd-ovi: moj izbor – Telling Stories uz sjajan glas Tracy Chapman, Ballad for Eddy i nikad bolji saksofon Eduarda Sadila i kao šlag na tortu cd grupe Madredeus naslovljen Movimento. U petak uveče obavezno Metamorphoses u izvođenju Bester quartet. U stvari svaki cd ovde pomenutih izvođača je sjajan dok su ovde navedeni moji subjektivni izbori. A za sve koji govore poljski prava poslastica u vidu cd-a Artura Andrusa „Mysliwiecka“ (moja omiljena pesma www.youtube.com/watch?v=faHwAc4N00U).

Želim nam da imamo vremena bar za povremene susrete s dragim ljudima i da se razgovori s njima ne svedu na jadikovanje kako je sve skupo, kako nemamo novca, kako se teško živi, već da nađemo volje za priču na primer o lepom proleću, želji za novim saznanjima, jelima koje smo probali i sjajnim knjigama koje smo pročitali. To je moja sledeća želja – da se vratite knjizi, da ne ostajete na čitanju dnevnih novina, koje sve više liče na žutu štampu (koga je zaista briga s kim spava ova ili ona grand kičerašica ili šta je nalupetao ovaj ili onaj kvazi ministar?!), već da spremajući se za polazak na posao ubacite u torbu knjigu koju ćete moći da čitati u prevozu, u pauzi, čekajući na red kod lekara, da pre spavanja, mesto da gubite vreme na turske mućkalice pređete bar par strana knjige što će umu značiti koliko telu fizičke vežbe (te iste toplo preporucujem).

Odužio se nekako ovaj spisak mojih želja za sebe i prijatelje. Za kraj još nešto skroz subjektivno, što ima veze za mudrušću drevnih ljudi i mojom ličnom nepopravljivošću. Želim pre svega sebi, a time, kao što rekoh i vama, da naučim izbegavati već jednom počinjene greške. Želim da i ja meni drage osobe naučimo da cenimo sopstveno vreme i da ga ne rasipamo na ljude koji ga ne zavređuju. Da savladamo veštinu odbrane od ljudi „energetskih krpelja“, da postanemo svoji gospodari umesto da robujemo besmislenim društvenim normama, malograđanskim šablonima i za nas same beznačajnim ritualima.

I želim vam sve to što vi sami želite. Ono o čemu pričate, ono o čemu samo bajažljivo  razmišljate i na kraju i ono što se čini nedodirljivim, ali biste ga ipak želeli imati.

Od srca u 2012 za 2013.

D.

---

[1] Kodicil (lat. codicillus – dodatak uz testament) – prenesen iz pravne terminologije naziv završnog dela književnog teksta, koji ima oblik poslednje volje, često izražene na duhovit način. 

JASNA

Priča iz ciklusa PORTRETI

JASNA

Gledala je oko sebe pomalo zbunjeno. Tad je osetila umor. Ne fizički već onaj umor koji nose na leđima svi oni kojima nije stran osećaj odgovornosti za ceo svet. Prošlo joj je kroz glavu da joj je duša umorna, da joj je upravo ponestalo snage za dalju borbu, pa čak i koračanje koje donosi napredak i promenu. Osetila je još nešto. No ovaj put se radilo o osećaju fizičke prirode. Ispod zatvorenih kapaka otele su se dve slane kapice i kližući niz obraze nalazile su sebi bolan, pekući put koji se širio ka bradi pa je... nestajao? Ne! Nije nestajao! Menjao je samo formu prelazeći od fizičkog ka apstraktnom, ne manje bolnom jer je sad od dve slane nebitne stazice na obrazima tuga pucala sitnim iglicama čije je ubode osecala svuda: u srcu, grudima, glavi, dlanovima. U tom momentu je shvatila da je pogrešno protumačila uzrok i razlog. Fizički izraz boli bio je upravo odsjaj onog što se sad dešavalo u njenoj glupoj duši, koja nikako nije htela da postane poput mnogobrojnih drugih duša: bezosećajna, hladna, pakosna, polumrtva.

Svaki treptaj oka donosio je novu slanu kapljicu.  Zatvorila je na trenutak oči jako stiskajući kapke u nadi će  je to zaštiti od osećanja koja naviru. Potom je pogledala u prozor, gde je kap vode klizila niz staklo. Jedna, druga, treća, dvanaesta, sto dvanaesta.

Kao i po njenim obrazima – isto je klizila kap vode, prva, pa odmah druga, treća, dvanaesta, sto dvanaesta. Ove kapi na njenim obrazima bile su slanog ukusa. I pekle su kao vatra. One na prozorima spirale su s prozora prljavšinu. A one na njenim obrazima? Da li su išta ispirale? Da li su išta rešavale? A možda su samo odavale njenu slabost?

Pogledala je s tugom u ogledalo. Koliko li je samo napora koštalo da savlada podrhtavanje usana! Sve češće nije umela da vlada sopstvenim emocijama. Njeni koraci su postajali sve teži, a na san je trebalo čekati sve duže i duže. Zagledala je pažljivo u ženu koja ju je posmatrala iz ogledala: u njenim očima je bilo razočarenje i sagorelost. Da li to to moguće da je to ona? Jasna? Razočarana i sagorela? Prevarena i napuštena? Prevarena od sebe, napuštena od odnog kojeg još i nije upoznala? Osećala je nemoć. Zbrku. Do te mere da ne nije znala na kom jeziku bi želela da formuliše svoje misli. Uvek je živela na granici više jezika i više kultura. Sad celoj zbrci upravo i doprinosi i činjenica da više nije sigurna na kom jeziku su njene misli preciznije, celovitije, jasnije. Očito je došlo vreme kada treba da redefiniše svoj put.  Shvatila je da već duže vreme primećuje ono što joj  ranije bilo nebitno, a ono drugo što se činilo kao neka smernica sad postaje nevažno. Volala je da posmatra ljude oko sebe. Pokušavala je da odgonetne njihovu prirodu, njihove sudbine. Pokušavala je da uhvati pogled – i ugledavši u njihovim očima prazninu, utučenost, predaju svaki put je bila podjednako zaprepašćena. Retko kad i sve ređe i ređe, viđala je oči u kojima je bio sjaj i neskrivena želja da se dodirnu zvezde.

A ona, Jasna? Pobogu, zašto govorim o sebi u trećem licu?! Zašto nemam petlju da se suočim sa sobom i otvoreno pitam: A ja?! Kakva sam ja? Koje sam prilike proćerdala?! Koga sam zgazila, a koga u svojoj sujeti nisam čak ni primetila?! Koje su moje neskrivene želje? A koje su skrivene? Kakve su moje oči? Imaju li sjaj? Kakav je? Da li odaju ono što pokušavam sakriti?

Pokušavam da spoznam sebe. Kakva sam? Je sam li samo ja ili me ima više? Skroz različitih, a ipak sličnih? U stvari ko sam ja? Zavijutak nerava ili slobodna ptica? Ja bih i dalje, uprkos svemu što me tišti da idem bosa. Htela bih da poletim visoko, visoko! Ali očigledno je moja želja za letenjem mnogo slabija od malograđanskih šablona iz kojih se ne umem isčupati!

Slegla je ramenima i poslala nonšalantan pogled onoj u ugledalu: zašto da pričam ako ti ionako sve to znaš? Iste smo: tužna, pomalo izgubljena, pomalo nesrećna bića ispod spoljne, šarene glazure, zar ne? Čemu cela ta priča kad još nismo zrele da bilo šta promenimo.

Izašla je na terasu. Podigla je lice ka nebu. Stajala je par minuta nepomično uživajući u teškim kapima kiše koje su zaposele njeno lice i vetru koji je besno mrsio njenu kosu. Suze i kapi kiše sjedinile su se u jedno i donele olakšanje umornom od letnje žege gradu i umornoj od neveselih misli duši. A kad se kiša osuši sve će doći na isto. Samo će Jasna biti opreznija dok gleda u ogledalo ne bi li ponovo presrela oči One druge – oči koje odaju njene najskrivenije tajne. Čije?

LIDKA

LIDKA

Święta Wielkanocne za pasem. Pora wziąć się za świąteczne porządki. W tym roku święta katolickie i prawosławne wypadają w tym samym terminie. Szkoda, że Boże Narodzenie nigdy nie może zbiec się w czasie. Już tyle lat spędza święta z dala od swej rodziny…

- Chyba zaczęłam się starzeć – mówi do siebie podchodząc do lustra – coraz częściej bierze mnie na wspominki.

Uważnie przygląda się odbiciu kobiety, którą widzi w lustrze. W niczym nie przypomina tamtej roześmianej szczęśliwej dziewczyny z fotografii sprzed dwudziestu pięciu lat. Próbuje sobie przypomnieć okoliczności w jakich zrobiono zdjęcie, które wypadło z jakiegoś zapomnianego pudełka po czekoladkach podczas robienia wielkanocnych porządków. Ma je przed oczyma od samego rana. Zupełnie bezwiednie wraca do pokoju. I chyba równie bezwiednie sięga po pudełko ze zdjęciami. Czy to możliwe, że  nie przeglądała ich ani razu od przyjazdu tutaj? Przecież ludzie chętnie wracają do wspomnień?  Spogląda na zegarek. Dopiero dziesiąta. Jeszcze przez kilka godzin będzie sama – może więc bez obaw sięgnąć do innego pudełka – dla niej o wiele cenniejszego niż wszystkie fotografie tego świata. Mimo, że pora jest „bezpieczna” sprawdza czy drzwi do mieszkania są zamknięte na klucz. Tym razem przechodząc koło lustra widzi kobietę o nieco wystraszonym, zaszczutym spojrzeniu. Sięga do komody, w której można znaleźć wszystko: stare buty, zepsuty kran, bombki, proszki, pasty i trzysta tysięcy innych rzeczy. Komoda jest głęboka, a ponieważ tylko ona wie jakie „skarby” można w niej znaleźć nikt inny tu nie zagląda – co najwyżej ktoś z rodziny zapyta: „mama czy aby przypadkiem w komodzie nie ma mojej starej torebki?; Lidka, czy czasem nie włożyłaś śrubokrętu do tej komody?” Nikt też nie wie, że na samym dnie przepastnej skrzyni jest ukryty prawdziwy Skarb, który należy tylko do niej. Biżuteria? Papiery wartościowe? Złoto? Pieniądze na czarną godzinę?

Lidka delikatnie otwiera pudełko po butach (kupionych w Polsce w 1986), potem odwija irchową szmatkę: krzyżyk, który podarował jej ojciec, żeby zawiesiła na ścianie nowego domu: „oby Bóg miał cię w opiece”, biała książeczka do nabożeństwa (pamiątka pierwszej komunii), trzy kolorowe bransoletki (dostała je od Marka, kochała się w nim w ósmej klasie), kilka wyblakłych listów pisanych do mamy, których nigdy nie wysłała (żeby jej nie martwić), kilka czarnobiałych zdjęć: rodzinnych, kilka ze studiów (których zresztą nie skończyła) – wszystkie z okresu przed poznaniem męża. Ułożyła swoje skarby na stole. Ciężko westchnęła. Gdyby teraz popatrzyła w lustro w swoich oczach zobaczyłaby rozgoryczenie i bezgraniczny smutek. Przedmioty będące dziś jedyną nicią łączącą ją z młodością i krajem też ułożyły się w smutnej kolejności. Kolekcja Skarbów zaczyna się słowem NIGDY i kończy słowem NIGDY. Krzyżyk nigdy nie ujrzał światła dziennego. Przypomniała sobie tamten dzień. Gdy wyjęła go z walizki jej przyszły mąż stanął jak wryty:

- Co to jest? Czy ty kobieto na głowę upadłaś?! I tak mnie palcami wytykają, że się z katoliczką żenię! Jak chcesz się modlić to do ikony się módl. A to z miejsca wyrzuć! Jeszcze mi tylko brakuje, żeby to moja matka zobaczyła! NIGDY więcej nie próbuj tego robić!  – ani razu przedtem nie słyszała tyle złości w jego głosie. To chyba była ostatnia chwila żeby wyskoczyć z pociągu nim nabierze szybkości. Ale ona nie dostrzegała czarnych chmur zbierających się na jej głową – była taka zakochana!

Gdy postanowili, że się pobiorą kończyła czwarty rok studiów. Tylko rok dzielił ją od upragnionego tytułu magistra farmacji. Rodzice byli tacy dumni, gdy po pierwszym podejściu udało jej się dostać na studia. Potem była świetną studentką, co oczywiście nie przyszło jej łatwo, bo farmacja to trudny kierunek. Kiedy poznała Branka pomyślała, że opatrzność podpowiedziała jej ten kierunek, bo przecież jako farmaceutka łatwo znajdzie pracę za granicą. Najpierw chciała zaczekać ze ślubem do końca studiów, ale Brankowi się ten pomysł nie spodobał: „Skończysz studia jako mężatka, co ci to przeszkadza”. W sumie nic, tym bardziej, że kilka koleżanek z roku też już było zamężnych i jakoś sobie dawały radę. Dwie miały nawet dzieci. Wzięła więc urlop dziekański i postanowiła, że po krótkiej przerwie, gdy tylko się odnajdzie w nowym kraju, wróci do nauki. Przywiozła ze sobą wszystkie książki. Po cichutku marzyła też, że uda jej się też namówić Branka żeby się trochę dokształcił – nie żeby jej przeszkadzało, że jest niewykształcony, wcale nie, ale jednak szkoła zawsze poszerza horyzonty…

Szybko się zorientowała, że każde rozpoczęcie tematu ukończenia studiów wyraźnie wyprowadza jej męża z równowagi. Ale nie to było najgorsze. Branko coraz częściej zaczynał w obecności swoich rodziców czy znajomych drwić z jej ambicji: „a co na to powie moja mądrusia?; a co o tym pisze w twoich książkach?; wam uczonym kobietom tylko bzdury w głowie!”. Nie raz i nie dwa, gdy próbowała się włączyć do dyskusji krótko ucinał „lepiej dbaj o dom zamiast się wymądrzać!” Co takiego powiedziała? Co takiego zrobiła? Co się w nim zmieniło? Przez kilka miesięcy mieszkali razem w Polsce i taka sytuacja nigdy się nie przydarzyła. Gdzie popełniła błąd? W końcu zebrała się na odwagę żeby powiedzieć, że kończy jej się urlop dziekański i musi zacząć się uczyć żeby móc kontynuować studia. To popołudnie też doskonale pamięta: jego zimne zacięte spojrzenie i wycedzone przez zęby słowa: „Zapomnij! Ja nie mam szkoły i żyję, ty też możesz. Ja zarabiam pieniądze - ja decyduję o ich wydawaniu! Nie stać nas na twoje wyjazdy. NIGDY nie wracaj do tej rozmowy”. Poczuła się niczym zwierz w klatce. Płakała przez całą noc. Jej marzenia – a przynajmniej ich część legły w gruzach. Nad ranem podjęła decyzję. To nic, że nie skończy szkoły. Teraz nie może się postawić okoniem. Pod jej sercem bije już jeszcze jedno serce. Dla jego dobra zgodzi się z decyzją męża. Przyjechała przecież do kraju, gdzie żony muszą zgadzać się z decyzjami mężów. Że boli dusza? A kogo tu obchodzi, że kobietę boli dusza? Wtedy zaczęła pisać – nigdy nie wysłane – listy do matki. Każdy zaczynał się tak samo: „Kochana Mamo, jest mi źle. Nie pasuję do nich…” Później już nawet listów nie pisała. Ale wciąż podejmowała decyzje… dla czyjegoś dobra… a później przestała być sobą. Była dobrą żoną i matką, dom prowadziła tak, że każdy zazdrościł Brankowi takiej żony! Była wszystkim tylko nie tamtą Lidką. Może dlatego nie może rozpoznać tej twarzy ze starej fotografii? A może jej po prostu nie chce rozpoznać? Dlaczego? Bo z żalu pęknie jej serce...